Yeni Yüzyıl Üniversitesi Gaziosmanpaşa Hastanesi’nden İç Hastalıkları ve Gastroenteroloji Uzmanı Dr. Ayça Gökçen Değirmenci Saltürk; 45 yaş üstü olan herkes için hiçbir şikâyeti olmasa bile, kanser hastalıkları için kıymetli bir tarama yolu olan ‘endoskopi ve kolonoskopi işlemi’ yapılmasını önerdi. 

Halk ortasında her iki tarama için de birtakım yanlış bilgiler olduğunu ve kimi bireylerin bu sebeple endişelendiğini söz eden uzmanlar, sıhhat kurumlarında ve doktorlar tarafından yapılan sürecin son derece değerli olduğunu vurguluyor.

Uzman Dr. Ayça Gökçen Değirmenci Saltürk; ‘Gastroenterolojide sindirim sistemi olarak isimlendirilen yemek borusu, mide, ince barsak ve kalın barsak (kolon) hastalıkları ile karaciğer, safra yolları ve pankreas hastalıklarının teşhis ve tedavisi ile ilgilenen bilim koludur. 45 yaş üzeri her 4 bireyden birinde polip görülmektedir. Polipler ilerleyen vakitlerde kansere dönüşme potansiyeli olan oluşumlar olduğu için 45 yaş üzeri bireyler şikâyetleri olmasa dahi taranmalıdır. Şikâyetleri geliştiği vakit maalesef geç kalınmış olunacaktır. Deneyimli ellerde endoskopi korkulacak bir formül değil tam aykırısı hayata bağlayan bir usuldür.’ derken; her iki süreç içinde dikkat edilmesi gerekenler hakkında bilgilendirmeler yaptı.

Endoskopi nedir? 

Endoskopi sözünün tam karşılığına bakacak olursak, endo iç demektir, skop ise bakı-görüş demektir. Endoskopi iç bakı manasına gelir. Biraz açmak gerekirse, içi boş boru formundaki organların ucunda ışıklı bir fiberoptik kamera ile taranmasıdır. Aslında endoskopi tüm bu süreçlerin genel ismidir. Bizim branşımızla ilgili olarak yemek borusu, mide ve on iki parmak bağırsağının incelenmesine gastroskopi, kalın barsak ve ince barsağın son kısmının incelenmesine kolonoskopi denir.

Kimlere yapılır? 

Endoskopi her yaş kümesine yapılabilir. Hastaların süreç esnasında hayati riski olmadığına hekimleri tarafından kanaat getirildiği sürece hastaların yaşları yahut sahip oldukları ek hastalıklar endoskopiye mahzur değildir. Endoskopi süreci kronik şikâyetleri olan hastalara kesinlikle uygulanmalıdır. Bunlar;

* İshal                         

* Kansızlık

* Ağız kokusu             

* Ağızdan yahut makattan kan gelmesi

* Yutma zahmeti          

* Reflü

* Mide ağrısı

* Hazımsızlık

* Kusma

* Bulantı

* Kilo kaybı

* Göğüs ortasında yanma hissi  

* Çölyak hastalık kuşkusu olan hastalar

* Ailesinde kanser hikayesi olanlar

Endoskopinin aşikâr bir yaş kümesinde yapılması gerekir mi? 

45 yaş üzeri tüm bireylerin hiçbir şikâyetleri olmasa dahi, kanser tarama prosedürü olarak üst ve alt gastrointestinal sistem endoskopi yaptırması önerilir. Gastrointestinal sistem kanserleri erken teşhis formülü ile önlenebilen kanser tipleridir. 45 yaş üzeri her 4 şahıstan birinde polip görülmektedir. Polipler ilerleyen vakitlerde kansere dönüşme potansiyeli olan oluşumlar olduğu için 45 yaş üzeri bireyler şikâyetleri olmasa dahi taranmalıdır.

Endoskopi için tıpkı vakitte bir operasyon yahut tedavi usulüdür diyebilir miyiz? 

Tabii ki, endoskopi süreci teşhis tekniği dışında tedavi usulü olarak da kullanılmaktadır. Mesela bundan 20-30 yıl evvel mide kanaması geçiren bir kişinin operasyon esnasında lakin midesinin bir kısmı yahut tümü çıkarılarak kanaması durdurulabilirken, şu anda endoskopi süreci esnasında kullanılan kimi damar büzücü ilaçlar ve klipler sayesinde kanama odağı bulunup direkt o bölgeye müdahale edilebiliyor. Böylelikle hasta büyük bir ameliyat geçirmekten kurtulmuş oluyor ve birkaç gün içerisinde günlük hayatına dönüş yapabiliyor. Ayrıyeten ameliyata ve organ kaybına bağlı komplikasyonları yaşamamış oluyor.

Özellikle yapılan bir hasta kümesi var mı? 

Yukarıda saydığımız şikâyetleri olan herkese yapılabilir; lakin bizim alarm yahut kırmızı bayrak dediğimiz birtakım şikâyetler var. Bu şikâyetler bize altta yatan önemli bir hastalık olma mümkünlüğünün yüksek olduğunu düşündürür. Bu şikâyetler olduğu vakit endoskopinin yapılması kuraldır. Bunlar;

– Ani ve olağandışı kilo kaybı

– Büyük abdestte kapalı kanama yahut ağızdan-makattan bariz kanama  

– Gece uykudan uyandıran karın ağrıları

– Tedaviye karşın devam eden ağrılar

– Yeni başlayan dışkılama değişikliği (ishal yahut kabızlık)

– Kansızlık

– Yutma güçlüğü

– İnatçı kusma

– İştahsızlık

Polip nedir? Polipler tıpkı seansta temizlenebilir mi? 

Polipler, içi boşluklu organlarımızın yüzeylerini örten (mukoza) katmanda meydana gelen, çoğunlukla kabartı biçiminde olan olağandışı doku büyümeleridir. Sıklıkla boyutları küçüktür ve iki farklı formda görülürler. Poliplerin çoğunluğu yeterli huyludur; lakin oluşumlarının gerisinde olağandışı hücre büyümesi olduğundan tedavi edilmemeleri ya da bedenden çıkarılmamaları halinde makus huylu hale dönüşebilirler. Kansere dönüşmesi ihtimali; oluştukları yere, neden oluştuklarına ve ne kadar müddettir var olduklarına bağlı olarak değişir. Midede oluşan polipler çoklukla belirti vermedikleri için farklı bir nedenle endoskopi yapıldığında, süreç esnasında rastlantısal olarak tespit edilir. Bu poliplerin büyük kısmı kansere neden olmaz; ancak ilerleyen yıllarda kimi çeşitlerinin kanser olma ihtimali olmasından ötürü polipektomi yapılması uygundur. Barsak polipleri sık rastlanan polip çeşitlerinden biridir. 45 yaşın üstündeki her dört bireyden birinde barsak polipleri görülebilir. Bu nedenle bu yaş kümesindeki bireylerin tertipli olarak barsak polipleri için tarama yaptırmaları önerilir. Bayanlara oranla erkeklerde daha fazla görülen bu poliplerin hiperplastik olarak isimlendirilen çeşitleri kansere dönüşmezken, adenomatoz olarak isimlendirilen tipleri büyümeleri halinde kansere dönüşebilir.  

Polipler endoskopi esnasında polipektomi yapılarak çıkartılır. İkinci bir seansa gerek yoktur. Bu süreç sonunda kanama ve perforasyon mümkünlüğü düşüktür. Hasta süreç sonrası 1-2 saat endoskopi ünitesinde müşahede altında tutulduktan sonra konutuna taburcu edilip hayat rutinine dönebilir.

Kolonoskopi nedir?  

Kolonoskopi; kalın barsak ve ince barsağın son kısmının ucunda ışıklı fiberoptik bir kamera ile incelenme sürecidir. Kolonoskopi tarama hedefli yapılabildiği üzere teşhis ve tedavi maksatlı da yapılır. Kolonoskopi; karın ağrısı, kilo kaybı, ishal, kabızlık, makattan kanama şikâyeti olan hastalarda yapılmalıdır. 45 yaş üstü şikâyeti olmayan şahıslarda tarama emelli yapılması önerilmektedir. 45 yaş üzeri kolon kanser riski artar. Kolon polipleri barsak (kolon) kanseri için öncü oluşumlardır. Polipler, kalın barsak yüzeyinde mukoza denen katmandan barsak kanalına (lümen) yanlışsız olağandışı büyüme sonucu gelişen barsak oluşumlardır. Polipin endoskopi yardımı ile çıkarılması sürecine ise polipektomi denir. Hasta polipektomi süreci esnasında acı, ağrı hissetmez. Poliplerin çapları birkaç milimetreden birkaç santimetreye kadar değişebilir. Polipektomi sonrası polipler patolojiye gönderilerek polip yapısı ve karakteri belirlenir. Poliplerin boyutu, karakterine nazaran hastaya muhakkak vakitlerde kolonoskopi taraması ile kolon kanserine yakalanması engellenmiş olur.

Gastroskopi ve kolonoskopi hariç gastroenterolojinin öbür yaptığı endoskopik süreçler var mı? 

EUS; endoskopik ultrason, endoskopinin uç kısmında bulunan küçük ultrason aygıtı sayesinde sindirim sisteminde bulunan doku ve organları görüntülemeye yarayan bir alettir. Çeşitli kitlelerin ve lezyonların varlığını gösterdiği için teşhis konulmasına yardım eder. EUS sırf hastalıkların varlığını göstermez. Bulunan organlardaki kist, çamur, taş, nodül ve tümörlerin büyüklüğünün ölçülmesine, iç yapısının kıymetlendirilmesine ve teşhis koymak için biyopsi yapılmasına imkan kılar.

ERCP; endoskopik retrogrand kolangiopankreografi, safra yolları ve pankreastaki hastalıkların teşhis ve tedavisinde sıkça kullanılan bir prosedürdür. ERCP metoduyla bu bölgedeki hastalıkların tedavisi cerrahi prosedürlere gerek kalmadan yapılabilir. ERCP hem teşhis hem de tedavi için kullanılan bir sistemdir. Taş, tümör, daralma ya da tıkanıklık üzere durumlar bu metotla görüntülenebildiği için teşhis konulması açısından ERCP tekniği büyük bir avantaj sağlar. Birebir vakitte, kanallarda oluşan tıkanıklığı açma ya da stent takma üzere süreçlere imkan tanıdığından, bu yol tedavi maksatlı da kullanılabilir.  

Bu prosedürlerin riskleri nelerdir? 

Endoskopi, riskleri epeyce düşük bir süreçtir. Süreç sırasında sedasyon için uygulanan ilaçlar nadiren kalp ritmi ve teneffüs suratında anormalliklere yahut alerjik yan tesirlere neden olabilmektedir. Süreç sırasında nadiren gastrointestinal sistemde kanama ve delinme (perforasyon), çok seyrek olarak da kalp ve dolanım sistemi bozuklukları, bakteriyemi (kana mikrop karışması), yatış biçimine bağlı yaralanmalar yahut dişlere ziyan gelmesi üzere istenmeyen durumlar gelişebilmektedir.  

Polip çıkarılmasında ve kimi tedavi maksatlı yapılan endoskopik süreçlere bağlı olarak genişletilmesi ve kanayan lezyonlara müdahale üzere durumlarda kanama ve delinme riski bir ölçü daha artabilmektedir.

Endoskopi öncesi hazırlıklar neler olmalıdır? 

Endoskopi öncesi hazırlık sürecinde çoklukla hastaların sürece aç gelmeleri istenmektedir. Bu açlık durumu yaklaşık 8-10 saati kapsar. Süreç esnasında ayrıntılı bir inceleme yapılabilmesi için mide ve barsakların boş olması gereklidir. Hastaların rutin olarak kullandıkları ilaçları varsa onları ya doktor kontrolünde alması ya da hiç almaması tavsiye edilmektedir; lakin tansiyon, tiroid ilacı üzere alması zarurî ilaçları hastanın 1-2 yudum su ile almasına müsaade verilir. Bilhassa kan sulandırıcı ilaç kullanımı mevcutsa, bu ilaçların içeriğine nazaran süreçten 5-7 gün evvel kesilmesi konusunda hekimlerinin da onayını alarak bırakılması konusunda hastalar uyarılmaktadır. Şayet kan sulandırıcı ilaçlar kesilemiyorsa endoskopi süreci esnasında tabiplerini uyarmaları gerekir.

Endoskopi öncesi hastalara sedasyon uygulanmaktadır. Sedasyon, hafif tesirli anestezik ilaçların damar içine enjekte edilerek hastanın yarı uyur bir hale getirilmesi sürecidir. Bu sayede hastanın hem ağır anestezik ilaçlara maruz kalmadan hem de acı çekmeden süreci yapılmış olur. Bu ilaçların tesir seviyeleri çok kısa olup hastalar olağan hayat rutinlerine 1-2 saat içinde dönebilmektedir. Yalnız sedasyon uygulanan hastalar tıpkı gün içerisinde dikkat gerektirecek işler yapmamaları konusunda uyarılırlar.

Endoskopi öncesinde bir şey yiyip içtiğiniz takdirde süreç esnasında mide ve barsaklar dolu olacağından güzel imaj alınamaz.

Gastroskopi öncesi 8-10 saatlik açıklık kâfi olup öbür hazırlığa gerek olmaz.

Kolonoskopi süreci öncesinde hastalara, uygulayabilecekleri bir diyet listesi verilmektedir. 1 gün öncesinde hafif bir kahvaltı sonrası hastalar yalnızca tanesiz sıvı besin ve su ile beslenir. Kolonoskopiden evvelki gün hastaların barsak temizleyen ilaçlarla bir arada 3-4 litre su içmesi önerilir. Gece 00.00’a kadar sıvı yüklü beslenmeniz önerilmektedir. Tıpkı vakitte endoskopi öncesi alkol ve süreç sabahı sigara içilmesi de son derece risklidir. Suyun yanında sıvı olarak ananas suyu, elma suyu, çay ve az ölçüde Türk kahvesi içmenizde bir sakınca yoktur.

Gece 00.00 prestiji ile artık büsbütün yiyecek ve içecek tüketimini bırakmanız gerekmektedir.  

İşlem sonrası gaz, şişkinlik, kramp, boğaz ağrısı görülebilir. Bunlar, hastayı çok rahatsız etmeyen süreksiz şikâyetlerdir.

İşlemler yapıldıktan sonra tekrarı hangi sıklıkta yapılabilir? 

İşlemi gerisi arkasına yapmakta rastgele bir sakınca yoktur. Çok özel durumlarda süreç birebir gün dahi tekrar edilebilir.

Kaynak: (BYZHA) Beyaz Haber Ajansı